Planetarium in kist, A. van Aken, Amsterdam

V05916

Planetarium

Aken, A. van; Amsterdam (Maker)‎

1770 - 1780

wijzerplaat: ABM. VAN AKEN / Fecit Amsterdam

Twaalfkantige houten doos op vier knoppootjes (doorsnede ca. 44 cm), waarin raderwerk, met zwengel en verzilverde bovenplaat. Saturnus - met dubbel uitgevoerde ring en 5 manen - is de buitenste planeet. De hiernaast opgegeven breedtemaat is variabel naar de plaatsing van Saturnus en Jupiter.Rooseboom kende een Amsterdamse A. van A(a)ken als maker van o.a. planetaria; de instrumentmaker François Pasteur bezat er ook een (veilingcatalogus nalatenschap F. Pasteur ('s Hage 1817) nr. 11). Andere bewaarde stukken van zijn hand in onze coll. (wrijvingstoestel A 29a) en Utrechts Universiteitsmuseum (model brandspuit V 57). De afkorting ABM op ons instrument geeft aan dat hij niet - zoals Rooseboom veronderstelde -dezelfde is als een loodgieter Arnold van Aken. Eerder denk ik aan identificatie met Abraham van Aken, die in 1791 genoemd wordt in een advertentie als boekverkoper te Amsterdam, die kaarten verkocht. Het ontbreken van de in 1781 ontdekte planeet Uranus maakt het waarschijnlijk dat het planetarium voor die tijd is gebouwd.

Hoogte: 34 cm
Diameter: 43.5 cm
Breedte: 84 cm

Planetarium
A. van Aken, Amsterdam, 1770-1780

Als in de 17de eeuw de klok een belangrijke rol gaat spelen in de samenleving, leidt dat tot een ‘mechanistisch wereldbeeld’. Wetenschappers zien de mens en het heelal daarin als een soort mechanisch lopend uurwerk, waaruit alle vroegere hemelse sferen, engelen en magische krachten zijn verdreven. Dit mechanistische beeld wordt bij uitstek uitgedragen door het (met een uurwerk aangedreven) planetarium.

(BOERH f 13257) P. van der Krogt, Advertenties voor kaarten (etc.) in Amsterdamse kranten, 1621-1811 (Utrecht 1985), nr. 1675. Advertentie uit 1791.
Rooseboom, Bijdrage tot de geschiedenis der instrumentmakerskunst... p. 24

01.1.1 Planetarium, armillaire sfeer (onderwerp)
Amsterdam; the Netherlands (geografie)

depot